مفعول مطلق - مفعول له

سال سوم متوسطه «رشته ي ادبيات و علوم انساني»

  درس هفتم
مفعول

در اين درس به بررسي مفعول مطلق و مفعول له مي پردازيم

  1- مفعول مطلق

هر گاه انجام فعلي نياز به تأكيد و رفع ابهام داشته باشد، مصدر آن فعل به كم مي آيد ! به چنين مصادر در زبان عربي «مفعول مطلق» مي گويند. به اين مثال توجه كنيد:
يجتَهِدُ الطّالبُ في الدّرس : دانش آموز در درس تلاش مي كند.
يَجتهِدُ الطّالبُ في الدّرس ِ اجتهاداً . دانش آموز در درس مسلماً تلاش مي كند
كلمه اجتهاداً در جمله دوم براي تأكيدو اطمينان بيشتر آمده است. اين كلمه مصدر فعل جمله است كه به آن مفعول مطلق مي گوييم.در اين جمله چون مصدر به همراه خود فعل آمده است به آن «مفعول مطلق تأكيدي » مي گويند.
پس مفعول مطلق مصدري است منصوب ،از ريشه هاي فعل خود كه بيشتر براي تأكيد به كار برده مي شود.
«مفعول مطلق تأكيدي» در فارسي معادل كلماتي مانند بي شك، بسيار، همچون و ... مي باشد.
- گاهي مفعول مطلق با كمك كلمه ي بعد از خود،نوع انجام فعل را بيان مي كند.
به اين نوع مفعول مطلق ، مفعول مطلق نوعي يا بياني مي گويند. به اين مثال توجه كنيد‌:
- اُذكرواللهَ ذكراً كثيراً . خداوند را بسيار زياد كنيد.
گاهي مفعول مطلق به تنهايي و بدون فعل مي آيد . در اين صورت آن را «مفعول مطلق براي فعل محذوف» به اين مثال توجه كنيد:
صبراً علي الشّدائد . بايد در برابر مشكلات شكيبا باشي.
مفعول مطلق براي فعل محذوف  

  2- مفعول له

اكنون با يكي ديگر از كاربردهاي مصدر آشنا مي شويم. مصدر مي تواند علت و سبب وقوع فعل را بيان كند. به چنين مصادري «مفعول له » يا «مفعولٌ لأجله » مي گويند. در ترجمه ي مفعول له مي توان از كلماتي مانند براي ، به خاطر ، به جهتِ و ... استفاده كرد.
پس مفعولٌ له مصدري است منصوب و غير هم ريشه با فعل خود كه براي بيان علت وقوع فعل به كار برده مي شود مانند :
يُصلّي المؤمنُ قُربةً الي الله . مؤمن به خاطر تقرب به خدا نماز مي خواند.
ملاحظه مي كنيد كه فعل عبارت فوق يُصلّي مي باشد و مفعول له قُربةً به كار رفته است كه غير هم ريشه با فعل است.  

  تمرين درس هفتم
1 – در عبارات زير مفعول مطلق و مفعول له را مشخص كنيد.
وَ مَن يُطلعِ الله و رسوله فقد فاز فوزاً عظيما .

پاسخ : فوزاً – مفعول مطلق تأكيدي  

  نَعبُدُ الله شكراً علي نعْمائه .

پاسخ : شكراً - مفعول له  

  اُطيعُ اُميّ إكراماً لها .

پاسخ : اكراماً - مفعول له  

  انّا فتحنا لك فتحاً مبينا ً

پاسخ : فتحاً – مفعول مطلق تأكيدي  

  حمداً لله علي نعمائه .

پاسخ : حمداً – مفعول مطلق براي فعل محذوف  

  2 – كدام ترجمه صحيح است؟
و تُحبّونَ المالَ حبّاً حبّاً.
1 – مال و ثروت بسيار را دوست مي داريد.
2 – مال و ثروت را بسيار دوست مي داريد.
3 – مال و ثروت را به خاطر خود دوست مي داريد.

پاسخ :‌2 صحيح است. حبّاً در اينجا مفعول مطلق تأكيدي است و «بسيار» يا «زياد» ترجمه مي شود.  

  اِفعَل الخيرَ حبّاً في الخير.
1 – نيكي را قطعاً انجام بده
2 – نيكي را به خاطر عشق به نيكي انجام بده
3 – نيكي را فراوان انجام بده

پاسخ : 2 صحيح است. حبّاً در اينجا مفعول له است و «به خاطر» ترجمه مي شود كه علت را بيان كند.

خبر و انواع آن

جمله ي اسميه

جمله اي است كه با اسم آغاز مي شود.
اركان جمله ي اسميه : خبر - مبتدا
مثال : العلمُ نافعُ

  انواع خبر :

مفرد : مثل الطالبُ جالسُ
جمله : الطالبُ يقرأَ الكتابَ
شبه جمله : جار و مجرور : الكتابُ في المحفظةِ
ظرف ( همان قيد مكان و زمان در زبان فارسي است) :‌الكتابُ هناكَ.  

  خبر مقدم :‌

‌گاهي خبر بر مبتدا مقدم مي شود مخصوصاً زماني كه : خبر جمله باشد و مبتدا اسمي نكره باشد.

في المحفظة	كتابُ
خبر مقدم	مبتداي مؤخر

 

في المحفظة	كتابُ
خبر مقدم	مبتداي مؤخر

  تمرين درس دوم :
1 . در جمله و علّم آدمَ الاسماء كلّها ضمير متصل كدام است؟

ضمير متصل ها مي باشد.  

  2 . در جمله الجهادُ بابُ من ابواب الجنة خبر كدام است؟

جهاد = مبتدا و باب من ابواب جنة ، خبر است.  

  3. در جمله التواضع ثمرةُ العِلْم اسم مجرور كدام است؟

اسم مجرور علم مي باشد.  

  4 - بين كلمات زير كدام مبني است ؟
الذين - انتُما - مَنْ - مجالس - كيفَ - كتابُهُ - هذا

كلمات مبني به اين شرح است
الذين : از انواع موصول
انتما : از انواع ضمير است
من : اسم موصول
كيف َ : اسم استفهام - مبني
كتابُهُ : ضمير است و مبني
هذا :‌مبني است  

  5 - بين كلمات زير كدام مبني فعل لازم و كدام فعل متعدي است؟
سمعوا - اُشاهِدُ - نفتحُ - يأكلانِ - يلَعَبُ - جلَسا

سمعداً - اُشاهِدُ (متعدي هستند) و جلسا - يلعَبُ لازم هستند.
تفتحُ متعدي  

  6 - اسامي جامد كدامند؟
دختر - شريف - علامه - عظمي - مكتوب - سهْل

  7 - در جملات زير مبتدا و خبر را مشخص كنيد :
- التلاميذُ اَمَلُ المُستقبَلِ … است .
- النجاةُ في الصّدقِ ……است.

التلاميذُ : دانش آموزان مبتدا
املُ المستقبل:اميد آينده هستند (خبر)
النجاة : مبتدا
صدق : خبر  

  8 - ترجمه كنيد :
الجنّة تحْتَ الاقدام الاُمّهاتِ

بهشت زير پاي مادران است.  

  9 - با توجه به معناي آيات زير، كدام كلمه مي تواند جاي خالي را پر كند؟
لا … من رحمة الله ( تقنطونَ - تقنطوا - اِقنطوا)
از رحمت خدا نااميد نشويد

جواب لا تقنطوا  

  10 - كدام آيه جمله اسميه نيست؟
1) العاقبةُ للمُتّقين
2) لاتُصعّرَ خدّكَ للناس
3) المالُ و البنونَ زينةُ الدنيا

والعاقبة للمتقين : اسميه است
و لا تصغر خدّك : اسميه نيست
المال و البنون : اسميه است  

العید مبروک